Neem signalen voor dreigende femicide serieus

Rode hakken, het wereldwijde symbool van femicide

Iedere acht dagen wordt er in Nederland een vrouw vermoord. Tussen 2018 en 2022 werden zes op de tien vermoorde vrouwen omgebracht door een (ex-)partner. Op 7 januari presenteerden demissionair staatssecretaris Van Ooijen en demissionair ministers Dijkgraaf en Weerwind het plan Stop Femicide! aan de Tweede Kamer.

Op 5 januari 2023 vermoordt de ex van Esmeralda haar met 26 messteken voor de ogen van haar zoontje. Op 1 januari 2024 wordt Femke dood aangetroffen, de hoofdverdachte is haar partner. Ingrid, Nadine, Reagan, Clarinda, Nataschja, Sophie, Eva, Mimie, Kirsten, Shelley, Bianca, Maria, Nathalie, Gea, Wendy, Maryori, Edita, Shella, Deborah en vele anderen zijn ook vermoord door hun (ex-)partner. ‘Het zijn de meest voorspelbare moorden,’ zegt Gertien Koster, co-auteur van het boek Stop Femicide, rode hakken als protest.

Nederlandse macho’s

Femicide wordt gelinkt aan culturen met machismo en eerwraak. In de Nederlandse cultuur bestaan vergelijkbare patronen. ‘Er zijn ook Nederlandse mannen die het niet trekken dat een vrouw hen verlaat. Hun ego wordt gekrenkt en daarom vermoorden ze haar,’ zegt Ariane Hendriks, docent familierecht. Erkennen dat dit ook in Nederland gebeurt, is belangrijk voor de aanpak ervan. Deze vorm van geweld is geen ‘familiedrama’, vervolgt Hendriks. ‘Het is moord of doodslag en moet niet verborgen blijven achter de voordeur.’

Hoezo gendergelijkheid?

Nederland liep lang voorop met vrouwenemancipatie en gendergelijkheid, maar staat inmiddels op de 28ste plek op de Global Gender Gap Index. Uit onderzoek van Atria en Act4Respect blijkt dat een op de tien jongeren vindt dat je je partner mag slaan om respect af te dwingen. Opvattingen over de man-vrouwrolverdeling zijn cruciaal bij het ontstaan van geweld tegen vrouwen. ‘Toch is er weinig discussie over de positie van de vrouw,’ zegt Leonie Hutten, regiomanager van de Blijf Groep Amsterdam. ‘Als we femicide en geweld tegen vrouwen willen bestrijden, dan moeten vrouwen genoeg geld hebben en een dak boven hun hoofd om zichzelf en hun gezin te onderhouden.’

Er zijn landen die Nederland voorgaan in de aanpak van femicide. In Engeland is psychische mishandeling strafbaar sinds 2016. Spanje heeft een staatsstrategie ter bestrijding van geweld tegen vrouwen en in België is het concept femicide opgenomen in de wet.

Rode vlaggen te over

Uit onderzoek van de Britse criminoloog Jane-Mochton Smith komt naar voren dat dwang, stalking en psychische of lichamelijk mishandeling belangrijke rode vlaggen zijn die voorafgaan aan femicide. Signalen herkennen vraagt om campagne voeren en politie en hulpverleners scholen. Een indicator dat een vrouw risico loopt op femicide, is een niet-fatale wurging. Na zo’n niet-fatale wurging, is het de volgende keer vaak wel raak. Leonie Hutten sprak een agent die na scholing een niet-fatale wurging herkende en de juiste hulp kon bieden.

Een bekend voorbeeld is de zaak van Humeyra. Zij deed veelvuldig aangifte van stalking en bedreiging voordat ze vermoord werd. ‘Het is de laatste jaren een aantal keren gruwelijk misgegaan. Informatie van politie en hulpverlening moet bij elkaar komen en stalking en de angst van slachtoffers moeten serieus genomen worden,’ zegt Hutten. 

Ook is er meer onderzoek nodig, vindt Hendriks. ‘In Nederland komt er geen onderzoek als een partnerdoding eindigt in suïcide van de dader.’ In Engeland onderzoekt een Family Violence Death Review Committee deze moorden, waardoor inzicht ontstaat in de patronen en of er signalen zijn gemist. Het OM gaat vanaf dit jaar ook bijhouden hoe vaak vrouwen het slachtoffer worden van geweld en moord of doodslag.

Een andere mogelijkheid is het strafbaar stellen van structureel psychisch geweld. ‘Je stelt als samenleving een norm. Ook zonder stortvloed aan veroordelingen, breng je het wel onder de aandacht,’ zegt Hendriks. Volgens Koster kun je door het voorafgaande geweld al strafbaar te stellen, hogere straffen geven.

In het integrale plan Stop Femicide! ligt de focus op rode vlaggen herkennen, vergroten van gendergelijkheid en de bewustwording in de samenleving, de deskundigheid van professionals verbeteren en betere hulp en bescherming bieden. Ook komt er onderzoek naar de mogelijke strafrechtelijke aanpak van psychisch geweld.